Çölyak Hastalığı Nedir? Çölyak hastalığı; gluten yemeye karşı bir bağışıklık reaksiyonudur. Gluten; buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllarda bulunan bir proteindir.
Eğer çölyak hastalığınız varsa, glutenli gıdalar yemek ince bağırsağınızda bir bağışıklık tepkisi yaratır. Zamanla, bu reaksiyon ince bağırsak zarında inflamasyona neden olur ve bazı besinlerin emilimini önler. Bağırsaklardaki bu hasar, şişkinlik, kilo kaybı ve bazen de ishale neden olabilir. Sonuç olarak beyin, sinir sistemi, kemik, karaciğer ve diğer organlar bu hayati besinden yoksun kalır.
Çocuklarda emilim bozukluğu, büyüme ve gelişimi etkileyebilir. Bu bağırsak rahatsızlığı yemekten sonra mide ağrısına neden olabilir.
Çölyak'ın Belirtileri
Çölyak hastalığının belirti ve bulguları büyük ölçüde değişebilir. Klasik belirtileri ishal ve kilo kaybı olmasına rağmen, çölyak hastalığına sahip çoğu insan sindirimle ilgili belirti ve bulguları az deneyimlemiş ya da hiç deneyimlememiştir. Çölyak tanısı konulan kişilerin sadece üçte birinde ishal görülür ve yaklaşık yarısında da kilo kaybı vardır. Çölyak hastalığına sahip kişilerin yüzde yirmisinde kabızlık vardır ve yüzde onu obezdir.
Sindirim sorunlarına ek olarak, çölyak hastalığının diğer belirtileri şunlardır:
- Genelde demir eksikliği sonucu oluşan anemi
- Kemiklerde sertleşme (osteoporoz) ya da yumuşama (osteomalazi)
- Kaşıntılı deri döküntüsü (dermatit herpetiformis)
- Diş misinde hasarlar
- Baş ağrısı ve yorgunluk
- Ayak ve ellerde uyuşma ve karıncalanma gibi sinir sistemi hasarı ve dengede durmayla ilgili problemler
- Eklem ağrısı
- Dalak yetersizliği (hiposplenizm)
- Mide ekşimesi
Çocuklarda:
Çölyak hastalığına sahip olan çocukların %75 ‘i fazla kilolu ya da obezdir. Bebeklerde çölyak hastalığının tipik belirtileri şunlardır:
- Kronik ishal
- Ağrı
- Karında şişme
- Gelişme geriliği ya da kilo kaybı
Daha büyük çocuklarda karşılaşabileceğiniz belirtiler;
- İshal
- Kabızlık
- Erginliğe geç girme
- Boy kısalığı
- Öğrenme güçlüğü, baş ağrısı, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve kas koordinasyon eksikliği gibi nörolojik belirtiler
Dermatit Herpetiformis:
Dermatit Hepertiformis, bağırsaktaki gluten intoleransından kaynaklanan kaşıntılı cilt kabarması hastalığıdır. Döküntü genellikle; dirsek, diz, kalça, gövde ve kafa dersinde meydana gelir.
Dermatit Hepertiformis, genellikle çölyak hastalığında özdeş olarak görülen ince bağırsaktaki değişikliklerle ilişkilendirilir, ancak bu hastalık fark edilebilir sindirim belirtilerine neden olmayabilir.
Dermatit Hepertiformis, glütensiz diyetle kontrol edilebilir ve döküntüyü kontrol etmek içinde ilaç tedavisi uygulanır.
Ne Zaman Doktora Gitmelisiniz?
Eğer iki haftadan uzun süren ishaliniz ya da sindirim rahatsızlığınız varsa doktorunuza danışınız. Hasta olduğu süpelenilen çocuksa; solgun görünüyorsa; huzursuzsa; dışkısı çok, kötü kokuluysa çocuğunuzun doktoruna danışın.
Gulutensiz diyeti denemeden önce doktorunuz danışın. Eğer çölyak hastalığı testinden önce glütensiz diyete başlarsanız bu test sonuçlarınızı değiştirebilir.
Çölyak hastalığında ailevi kalıtım söz konusudur. Eğer aile fertlerinizden birinde bu hastalık varsa doktorunuzdan bu hastalık için test isteyiniz.
Çölyak Hastalığı'nın Sebepleri:
Çölyak hastalığının kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir.
Vücudun bağışıklık sistemi glutene aşırı tepki verince, bağışıklık reaksiyonu ince bağırsaktaki küçük kıl benzeri yapılara (villuslara) zarar verir. Villuslar; yediğiniz besinlerden vitamin, mineral ve diğer besin maddelerini emer. Normalde, mikroskobik ölçekte villus kalın bir halıdaki tüylere benzer. Çölyak hastalığından kayaklanan hasar, ince bağırsağın iç yüzeyinin bir seramik gibi görünmesine neden olur. Sonuç olarak vücudunuz, sağlığınız ve gelişiminiz için gerekli olan besinleri ememez.
Bazı gen değişiklikleri bu hastalığa yakalanma riskini arttırır.
Bazen çölyak hastalığı ameliyat sonrasında, gebelikte, doğumda, viral enfeksiyonlarda ya da şiddetli duygusal streslerde tetiklenir.
Risk Faktörleri
Çölyak hastalığı herkesi etkileyebilir ancak şu kişilerde daha yaygındır:
- Ailesinde çölyak hastası ya da dermatit herpediformis olan kişilerde
- Tip-1 diyabeti olanlarda
- Down veya Turner sendromu olanlarda
- Otoimmün tiroid hastalığı olanlarda
- Sijogren sendromu olanlarda
- Mikroskobik koliti olanlarda
Komplikasyonları
Dengesiz Beslenme: İnce bağırsaktaki hasar besinlerin yeterince emilemediği anlamına gelir. Dengesiz beslenme anemiye ve kilo kaybına yol açabilir. Çocuklarda büyüme geriliğine sebep olabilir.
Kalsiyum Kaybı ve Kemik yoğunluğu: Çocuklarda kalsiyum ve vitamin D nin emilim bozukluğu kemiklerin yumuşamasına sebep olur(Raşitizm). Yetişkinlerde de kemik yoğunluğunun azalması osteoporoza sebep olur.
Kısırlık ve düşük yapma: Kalsiyum ve vitamin D nin emilim bozukluğu üreme sorunlarına sebep olabilir.
Laktoz İntoleransı: Laktoz içeren günlük ürünler gluten içermeseler de ince bağırsakta meydana gelen hasar yüzünden karın ağrısına ve ishale sebep olabilir. Bağırsak iyileştiğinde günlük ürünlerin tüketimi vücutta bazen tolere edilse de bazen laktoz intoleransı devam etmektedir.
Kanser: Glutensiz diet uygulamayan çölyak hastalarında kanserin çeşitli türlerine rastlanma riski daha yüksektir.(ince bağırsak lenfoması ve kanseri)
Tedaviye Cevap Vermeyen Çölyak: Hastaların yaklaşık %15’i gluten içermeyen diyet sonucunda düzelmemektedir. Bu durumda tedaviye cevap vermeyen çölyak’ın sebebi hastaların yiyeceklerine gluten karışmasıdır. Yapılan araştırmalara göre hastalığın tedaviye cevap vermemesinin sebebi ince bağırsaktaki bakteriler, kolitler, pankreas aktivitesinin zayıf olması ve huzursuz bağırsak sendromu olabilmektedir.
Tedavisi Zor Olan Çölyak: Glutensiz diet yapılsa dahi bağırsaktaki harabiyetin devam etme durumudur. 6 ay ila 1 yıl boyunca bu diyete devam ettiğiniz halde semptomlar devam ederse doktorunuz duruma göre steroid ya da bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaç kullanımına başlayabilir.
Tanı ve Testler:
Kan Testleri: Kandaki belirli maddelerin artması bağışıklık sisteminin glutene karşı bir belirtisidir. Kan tahlilleri hastalığın başlangıcında semptomlar olmasa dahi teşhis konulmasını sağlar. Kan tahlili öncesinde glutensiz diet uygulanmamalıdır. Aksi halde l-kan tahlilinin sonucu normal görünecektir.
Endoskopi
Eğer kan testinde hastanın çölyak olduğu ortaya çıkarsa devamında ince bağırsağı incelemek ve oradan parça almak için endoskopi yapılabilir. Parça alımı villüslerdeki hasarı incelemek için yapılır.
Kapsül Endoskopi
Kablosuz kamera ile ince bağırsaktan görüntü alımını sağlar. Kamera büyük bir hap büyüklüğünde bir kapsüle yerleştirilmiş haldedir. Hasta kapsülü yutar ve sindirim sistemi fotoğraflanır.
Çölyak Tedavisi ve İlaçlar
Glutensiz diyet, tek ve en temel tedavidir.
Gluten içeren gıdalar: Buğday, arpa, bulgur, nişasta, malt, tam buğday unu, çavdar.
Diyet için diyetisyene başvurmak yararlı olabilir.
Glutensiz diyet uygulanması sonucu ince bağırsaktaki iltihaplanmada birkaç hafta içinde azalma görülür. Tam iyileşme ve villüslerin tekrar büyümesi aylar hatta yıllar sürebilir. İyileşme süreci çocuklarda büyüklere göre daha hızlıdır.
Çölyak hastalarının yanlışlıkla glutenli gıda tüketmesi durumunda karın ağrısı ve ishal görülebilir. Bu tür belirtiler yaşamayan hastalar olsa da eser miktarda bile gluten tüketilmesi zarar verici olabilir.
Vitamin ve Mineral Takviyesi
Eğer hasta eksik besleniyorsa vitamin ve mineral takviyesi doktor tarafından önerilebilir. Kalsiyum, folik asit, demir, vitamin B12, Vitamin D, Vitamin K ve çinko takviyesi de gerekli olabilir. Sinirim sistemi vitamini absorbe etmekte sorun yaşıyorsa takviye enjeksiyon ile de yapılabilir.
Bağırsak İltihaplanmasını Kontrol Etmek İçin İlaç Kullanımı:
İnce bağırsaktaki iltihap ilerlemişse doktor tarafından steroid kullanılması önerilebilir. Kabartılar, kaşıntılar ve ciltte dökülmeler varsa çölyak için belirti olabilir. Doktor diyetin yanında cilt için ilaç kullanımı da önerecektir.
Yaşam Tarzı
Çölyak tanısı konulunca tüm gluten içeren gıdalardan uzak durmanız gerekir. Sağlıklı bir şekilde size glüten diyetinizede yardımcı olması için doktorunuza bir diyetisyen için danışın. Gluten içiren ve içermeyen yiyeceklere genel bir bakış;
Her zaman izin verilenler;
Glutensiz diyette birçok yemek gıdaya izin verilir bunlar;
- Et, una bulanıp kızartılmamış balık,
- Meyve, sebze
- Patates
- Şarap
Nişasta ve hububat içeren glutensiz diyete;
- Karabuğday
- Mısır
- Mısır unu
- Glutensiz un (mısır, pirinç, soya, patates, fasulye)
- Pirinç
Çölyak hastalığı olan makarna ve ekmek sevenler için glütensiz ürünler mevcuttur ve gittikçe çeşitleri artmaktadır.
Kaçınılması gereken gıdalar: Buğday, arpa, bulgur, nişasta, malt, tam buğday unu, çavdar.
Alacağınız paketlenmiş gıdaların üzerinde gluten içermez etiketi olmasına özen gösterin. Kahvaltılık gevrek, ekmek ve makarnanın yanı sıra diğer paketlenmiş yiyecekler de gluten içerebilirler.
- Örneğin: Bira, şekerlemeler, soslar, deniz ürünleri, işlenmiş etler, soslu salata(soya soslu) ve çorba çeşitleri.
- Yulaf gibi taneli besinlere büyüme ve işlenme aşamalarında buğday karışabilir. Yulafın çölyak hastaları üzerindeki etkisi tam olarak bilinmese de doktorlar genel olarak kaçınılması gerektiğini düşünüyorlar.
