İshal

İSHAL (Akut Gastroenterit) Nedir? Akut gastroenterit; mide ve bağırsakların iltihabi durumudur.  İshalin yanı sıra bulantı, kusma, ateş ve karın ağrısı olabilir. Hastalık sıklıkla 10 günden kısa sürede düzelir. Akut gastroenteritler,  genellikle bir virus veya bakteri tarafından oluşturulur. Virus, bakteri veya parazitlerin oluşturduğu akut gastroenteritler akut enfeksiyöz gastroenterit olarak da adlandırılır. İshal, günde üç veya daha fazla yumuşak veya su gibi dışkı yapmak demektir. Bebeklerde normal günlük dışkılama sayısından iki fazla veya daha sulu dışkılama ishal olarak tanımlanır. Akut ishal 14 günden kısa süren ishaldir.

Yaş: Çocuklarda daha sık olmak üzere her yaşta görülür.

Risk faktörleri

Normal bağırsak hareketlerinin bozulması, normal mide asiditesinin bozulması, bazı antibiyotiklerin kullanılmasıyla bağırsaklarda normal olarak bulunan ve hastalık oluşturmayan bakterilerin yerine hastalık oluşturabileceklerin yerleşmesi, kişinin bağışıklık sisteminin baskılanmış olması, olumsuz çevre koşulları, hijyen kurallarına uyulmaması ishali kolaylaştıran faktörlerdendir.

Etkenler ve bulaşma

Akut gastroenteritin en sık nedeni viruslar (rotavirus, enterik adenovirus, kalisivirus ve astroviruslar)dır. Rotavirus hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde çocukluk çağında görülen akut gastroenteritlerin en sık nedenidir.

Escherichia coli, Salmonella, Campylobacter, Shigella ve Vibrio cholerae akut gastroenterite neden olan bakteriler arasındadır. Giardia lamblia ve Entamoeba histolyticagibi parazitler de gastroenterit oluşturabilir. Gastroenterit, etkeni içeren dışkı ile bulaşmış olan yiyecekler veya içeceklerin alınmasıyla ya da mikropla temas etmiş kirli ellerin ağıza götürülmesi ile gelişir.

Belirti ve bulgular

Neden ne olursa olsun , etkenden bağımsız olarak tüm gastroenteritlerde ishal görülür.Viral gastroenteritlerdeki ishalde dışkıda kan görülmez. Bazı bakteriler kanlı, mukuslu (sümüksü) bir ishale neden olurken, bazıları kansız, sulu veya su gibi dışkıya yol açar. Enfeksiyon esas olarak ince bağırsakta geliştiğinde dışkı miktarı bol ve dışkı suludur. Enfeksiyöz gastroenteritlerde bulantı, kusma, karın ağrısı ve ateş sık olarak gelişir. Bunlara bazen bağırsakta gaz toplanması, baş ağrısı, halsizlik eşlik eder.

Bebekler, küçük çocuklar, yaşlılar ve önceden ciddi bir hastalığı olanlarda gastroenterit daha ağır seyreder. Gastroenteritin en önemli ve en korkulan sorunu vücuttan aşırı su kaybıdır. İshal ve kusma sonucu gelişen su kaybı vücudun elektrolit (tuz ve mineral) dengesini de bozabilir. Hafif dehidratasyon geliştiğini gösteren belirti hastanın susamış olmasıdır. Vücuttan su kaybı arttıkça susamışlığın yanı sıra dudak ve ağız kuruluğu, uykuya meyil, gözyaşında azalma veya gözyaşının gelmeyişi, göz kürelerinde çökme, nabızda hızlanma, el ve ayaklarda soğukluk, derin veya hızlı solunum, idrar miktarında azalma olabilir. Ağır su kaybında  bunlara ek olarak dalgınlık, kan basıncında düşme, hiç idrar çıkarmama ve şok görülebilir.

İshal Teşhisi

Kanlı ishalde, uzun süreli ishali olan hastalarda, bağışıklık sistemi baskılanmış olanlarda ve ishal salgının olduğu durumda ishal etkeninin bilinmesi gerekir. Etkenin bilinmek istenmesinin nedeni antibiyotik tedavisi veya antiparaziter tedavinin gerekli olup olmadığına karar verilmesi içindir. Dışkının mikroskop altında incelenmesinde kan ve iltihap hücrelerinin görülmesi etkenin bakteri veya parazit olabileceğini düşündürür.  Düşünülen etkene özgü dışkıda kültür ve parazit incelemesi istenir.

İshal Tedavisi

Akut gastroenteritlerin çoğu kendiliğinden düzelir. Tedavi destekleyici tedavidir .İshal başlar başlamaz evde daha fazla su ve uygun sıvı gıdalar verilmeli, anne sütü alan bebeklerde ishal sırasında anne sütüne devam edilmeli ve bebek daha sık emzirilmeli, anne sütü almayan bebeklerde ise normalde aldıkları süt veya mamalara devam edilmelidir. Çocuk susuzluk bulguları açısından izlenmelidir. ishal, kusma ve ateş bebeklerde ve küçük çocuklarda birkaç saat içerisinde vücuttan aşırı sıvı kaybına neden olabilir. Etkenden bağımsız olarak ishal tedavisinin temel prensipleri hastanın su ve elektrolit dengesinin korunması ve beslenmesinin sürdürülmesidir.

Ateş varlığında asetaminofen veya ibuprofen kullanılabilir, ishal kesici ve kusmayı önleyici ilaçlar kullanılmamalıdır. Bazı bakteriyel gastroenteritlerde hastalığın ağırlaşmasını önlemek, süresini kısaltmak ve bulaşmayı önlemek amacıyla antibiyotik tedavisi gerekir. Dışkının kanlı olması antibiyotik tedavisi gerektiren bir bakteriyel gastroenteriti düşündürür. Etkenin parazit olduğu saptandığında parazit tedavisi gerekir. Akut  gastroenteritli altı aydan küçük bebekler, yüksek ateşi olan çocuklar (üç aylıktan küçük bebeklerde 38 derece veya üzeri, üç aylık ve daha büyük çocuklarda 39 derece veya üzeri), sık ve fazla miktarda su gibi dışkılayan veya devamlı kusan, dışkısı kanlı veya mukuslu olan, ağızdan beslenemeyen, uykuya meyilli olan, su kayıbı bulguları olan, şiddetli karın ağrısı veya batında şişliği olan çocukların en kısa sürede doktora götürülmeleri gerekir.

Kronik hastalığı (metabolik hastalık, böbrek hastalıkları, bağışıklığı baskılayıcı bir hastalık) olan veya hastalığı bir hafta içerisinde düzelmeyen çocuklar da doktora götürülmelidir. Hafif veya orta derecede su kaybı bulguları olan çocuklara belirli oranlarda şeker ve tuz içeren su (ağız yoluyla suyu yerine koyma amacıyla ) ağızdan verilmelidir. Şeker-tuz karışımı (belirli oranlarda şeker, tuz ve diğer maddeleri içeren karışım) hazır paketlerde bulunur ve önerilen miktarda temiz su içinde karıştırıldıktan sonra belirli bir süre içerisinde hastaya içirilir. Şeker-tuz karışımı sıvıları ishali olan ancak su kaybı bulguları olmayan çocuklarda kullanılmamalıdır. Ağır su kaybı vakalarında veya ağızdan sıvı tedavisinin uygulanamadığı durumlarda damardan sıvı tedavisinin uygulanması gerekir. Bu durumda hastanın hastanede tedavisi uygun olur.

Korunma

Sabunla el yıkama; akut gastroenterite yol açan mikropların bulaşmasını önleyen en önemli yöntemdir. Tuvalete girdikten sonra, yemek yemeden önce, bebeğin maması hazırlanmadan önce, bebeği beslemeden önce, bebeğin altını temizledikten sonra eller mutlaka sabunla  yıkanmalıdır. Temiz, içilebilir su kullanılmalı, içilebilir su sağlanmasında zorluklar olduğunda sular klorlanmalı veya kaynatılmalıdır. Pastörize edilmiş süt ve süt ürünleri kullanılmalıdır. Meyve ve sebzeler iyi yıkanmalıdır. Kümes hayvanları, kasaplık hayvan etleri ve ürünleri tam olarak pişirilmelidir. Hasta ishal düzeldikten sonra birkaç gün içinde de bulaştırıcı olabilir. Aile içinde hastalığın yayılımı önlenmek için hastanın kullandığı tabak, çatal, kaşık, bıçak temizlenmeden başkalarınca kullanılmamalı, hastanın özellikle dışkı ile temas etmiş kirli kıyafetleri ve çarşafları  sıcak su ile yıkanmalı, tuvalet klor içeren temizleyicilerle temizlenmelidir.