Pulmoner Emboli Nedir?

Ciğerlerdeki bir veya daha fazla pulmoner arterin tıkanmasıyla pulmoner emboli meydana gelir. Çoğu durumda, pulmoner embolizm nadiren vücudun diğer bölgelerinden ya da bacaklardan akciğerlere kan pıhtılaşmasına neden olur. Hastalık hemen hemen her zaman derin ven trombozu ile birlikte oluştuğu için bazı doktorlar venöz tromboemboli olarak birlikte iki koşula değinebilir.

Herkeste derin ven trombozu ve pulmoner emboli görülmesine rağmen, hareketsizlik, kanser ve cerrahi gibi faktörler riski artırır.

Pulmoner emboli hayatınızı tehdit edebilir, ancak hemen tedaviye başlama ölüm riskini büyük ölçüde azaltabilir. Bacaklarda oluşan kan pıhtılarını önlemek için önlemler alınması da pulmoner emboliye karşı korunmanıza yardımcı olabilir.

Semptomları Nelerdir?

Semptomlar, akciğerlerinizin ne kadar etkilendiğine, pıhtıların ne kadar büyüklükte olduğuna ve genel sağlık durumunuza (özellikle kalp ya da akciğer hastalığınızın olup olmaması) göre büyük ölçüde değişiklik gösterebilir.

Yaygın olarak görülen semptomlar şöyledir:

• Nefes darlığı. Bu belirti genellikle aniden ortaya çıkar ve zorlama ile her zaman kötüleşir.
• Göğüs ağrısı. Kalp krizi geçiriyormuş gibi bir hisse kapılabilirsiniz. Derin nefes aldığınızda, öksürdüğünüzde, yemek yediğinizde veya eğildiğinizde  ağrı daha kötü bir hale gelebilir. Zorlama durumunda ağrı daha da ağırlaşabilir ancak dinlendiğinizde de geçmeyebilir.
• Öksürük. Kanlı bir şekilde öksürebilirsiniz ya da balgamınızda kan yer alabilir.

Oluşabilecek diğer semptomlar şöyledir:

• Baldırda bacak ağrısı ya da şişlik veya her ikisinin birlikte görülmesi,
• Nemli ya da solgun ten (siyanoz)
• Aşırı terleme
• Sık veya düzensiz kalp ritmi
• Sersemleme ya da baş dönmesi

Sebepleri Nelerdir?

Genellikle kan pıhtılarının akciğerlerdeki bir arterin içinde sıkışması sonucu pulmoner emboli meydana gelir. Bu kan pıhtıları en sık bacaklardaki derin venlerden meydana gelir, ancak vücudunuzdaki diğer bölgelerden de kaynaklanabilir. Bu durum derin ven trombozu (DVT) olarak bilinir.

Zaman zaman, diğer maddeler ciğerlerindeki kan damarlarının içinde tıkanmalar meydana getirebilir. Buna örnek olarak:

• Kırık uzun kemik iliğinin içerisinden gelen yağ
• Bir tümör parçası
• Hava kabarcıkları

Tek bir pulmoner emboli olması nadir bir durumdur. Çoğu durumda, birden çok pıhtı meydana gelir. Bloke olmuş her arter tarafından işlevde olan akciğer dokusu kansız kalır ve işlevsiz kalabilir. Vücudun geri kalanına oksijen sağlamak için bu durum akciğerlerinizi daha zor hale getirir.

Risk Faktörleri Nelerdir?

Herkeste kan pıhtısı ve daha sonra pulmoner emboli görülmesine rağmen, belirli faktörler risk durumunu arttırabilir.

Tıbbi Geçmiş

Siz veya ailenizin bir üyesi geçmişte venöz kan pıhtısı veya pulmoner emboli rahatsızlığını geçirdiyse, büyük bir risk taşıyorsunuz demektir. Bu durum, kan pıhtılaşmasını etkileyen kalıtsal bozukluklar nedeniyle olabilir.
Ayrıca, bazı şu gibi tıbbi sorunlar riskli olabilir:

• Kalp hastalığı. Yüksek kan basıncı ve kardiyovasküler hastalık pıhtı oluşumunu daha olası hale getirir.
• Kanser. Bazı kanserler kan pıhtılaşma yardımcı maddelerin seviyesini arttırabilir ve ayrıca kemoterapi riskini arttırır. Aynı zamanda, Tamoksifen veya raloksifeni almış meme kanseri geçmişi olan kadınlarda kan pıhtılaşması riski daha yüksektir.

Sürekli Hareketsizlik

Kan pıhtıları hareketsizlik dönemlerinde bacaklarda oluşmak için daha olasıdır. Bu dönemler:

• Yatak istirahati. Ameliyattan sonra uzun bir süre yatalak olmak, kalp krizi, kırık bacak veya herhangi bir ciddi hastalık, sizi kan pıhtılarına karşı daha savunmasız hale  getirir. Alt ekstremite uzun süre yatay olduğunda, venözün kan akış yavaşlar ve bacaklarda kan toplanmaya başlar.
• Uzun yolculuklar. Uzun uçak veya araba yolculukları sırasında sıkışık bir pozisyonda oturma durumu kan akışını yavaşlatır.

Ameliyat

Kan pıhtılaşmasının önde gelen sorunlarından biri de, özellikle diz ve kalçanın eklem değişimi, cerrahidir. Yapay eklemler için kemiklerin hazırlanması sırasında, doku debrisi kan dolaşımına girebilir ve bir pıhtı neden katkıda bulunur. Basit olarak, herhangi bir ameliyat sırasında hareketsiz olmayı gerektiren her durum pıhtı oluşumuna yol açar. Genel anestezi altında durduğunuz süre boyunca risk artış gösterir. Bu nedenle, ameliyata girecek olan kişiler, pıhtılaşmayı önlemek için ameliyattan önce ve sonra ilaç alırlar ve ameliyat sonrası da bu ilacı kullanmaya devam ederler.

Diğer Risk Faktörleri

• Sigara. Özellikle diğer risk faktörleri ile birleşince, sigara kullanımı kişilerde kan pıhtısı oluşumuna neden olmaktadır.
• Fazla kilolu olmak. Özellikle sigara içen ve yüksek kan basıncı bulunan kadınlarda görülen aşırı kiloluluk durumu pıhtılaşma riskini arttırır.
• Östrojen desteği. Sigara kullanıyorsanız ve aşırı kiloluysanız, doğum kontrol hapları ve hormon replasman tedavisi kanınızdaki pıhtılaşma faktörlerini arttırabilir.
• Gebelik. Pelvisteki damarlara bebeğin kilosunun yaptığı basınç, bacaklardan dolaşan kanın yavaşlamasına neden olur. Kan akışı yavaşladığında pıhtılaşma meydana gelmesi daha muhtemeldir.

Komplikasyonları Nelerdir?

Pulmoner emboli hastalığı hayatı tehdit edici olabilir. Tanı konmamış ve tedavi edilmemiş pulmoner emboli olan kişilerin yaklaşık üçte biri hayatını kaybetmektedir. Ancak, durumu teşhis etme ve derhal tedaviye başlanması bu sayıyı önemli ölçüde düşürür.

Pulmoner emboli, akciğerlerde ve kalbin sağ kısmında kan basıncının yüksek olması durumu olan pulmoner hipertansiyona yol açabilir. Eğer akciğerlerindeki arterlerde tıkanmalar varsa, kalbin, damarlar aracılığıyla kanı itmesi için daha çok çalışması gerekir. Bu durum, damarlardaki ve kalpteki kan basıncını arttırır ve kalbin bir bölümünün fazla yıpranmasına neden olur.

Tanısı ve Testleri Nelerdir?

Pulmoner emboli, özellikle altta yatan kalp veya akciğer hastalığı olan kişilerde, teşhis edilmesi zor olabilir. Bu nedenle, doktorunuz belirtilerin nedenini bulmaya yardımcı olmak için sizden bir dizi test isteyebilir. Doktorunuz aşağıdaki testlerden bir veya daha fazlasını isteyebilir.

Kan Testleri

Doktorunuz kanınızdaki pıhtı-çözücü madde olan D dimer için bir kan testi isteyebilir. D dimer düzeyleri diğer etkenlere göre yüksek olmasına rağmen yüksek seviyeleri, kan pıhtılaşması olasılığını arttırdığını düşündürmektedir.
Buna ek olarak, kan testleri kalıtsal bir pıhtılaşma bozukluğu olup olmadığını belirlemek için yapılabilir.

X-Ray

Bu noninvaziv test filmi, kalbin ve akciğerlerin görüntülerini gösterir. X-ışınları pulmoner emboli teşhis edemez ve pulmoner emboli var olduğunda bile normal gözükmesine rağmen, hastalığa benzeyen koşullar tespit edilebilir.

Ultrason

Duplex ultrasonografi olarak bilinen non-invaziv "sonar" testi uyluk damarlarında kan pıhtıları kontrol etmek için yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanır. Bu testte, doktorunuz dönüştürücü olarak adlandırılan bir değnek şeklinde cihazı test edilen damarlara ses dalgalarını yönlendirmek için kullanır. Bu dalgalar tekrar dönüştürücüye yansır ve bilgisayar ekranında dalgaların hareketleri incelenir. Pıhtıların yokluğu DVT olasılığını azaltır. Ancak pıhtılar varsa, tedavi büyük ihtimalle hemen başlayacaktır.

Bilgisayar Tomografisi

Düzenli olarak BT taramaları, X-Ray ışınlarının farklı açılardan alır ve iç yapıların 2D görüntülerini oluşturmak için birleştirilir. Spiral BBT’de, tarayıcı spiral şeklinde vücudunuzun etrafında döner.  Bu tip BT, çok daha fazla hassasiyet ile akciğerlerdeki arterlerde anormallikleri tespit edebilir ve aynı zamanda geleneksel BT taramalarından çok daha hızlıdır. Bazı durumlarda, BT sırasında kontrast materyal pulmoner arteri belirlemek için intravenöz şeklinde verilir.

V/Q Sintigrafisi

Bu test, akciğerlerinizdeki kan ve hava akışını görmek için küçük miktarda radyoaktif maddeler kullanır. Testin ilk aşaması için, radyoaktif maddeleri tespit etmeye yarayan kamera, akciğerlerinizdeki hava akışının resimlerini çektiği esnada, radyoaktif maddeden biraz içinize çekersiniz. Daha sonra az miktarda bir radyoaktif madde kolunuzdaki bir damara enjekte edilir ve resimleri çekilir. İki çalışmanın sonuçlarını karşılaştırma, teşhis koymaya yardımcı olur.

Pulmoner Anjiyografi

Bu test, ciğerlerinizdeki arterilerdeki kan akışının açık bir resmini sağlar. Pulmoner emboli tanısı için en doğru yoldur ancak potansiyel olarak ciddi derecede risk taşıdığı ve kullanmak için yüksek derecede beceri gerektirdiği için, genellikle diğer testler teşhisi belirlemede başarısız olduklarında uygulanır.

Pulmoner anjiyografide, esnek bir tüp (kateter) büyük bir damar içine sokulur ve pulmoner arterler içinde kalbe doğru geçirilir. Daha sonra, özel bir boya kateter içine enjekte edilir, ve boya, akciğerlerdeki arter boyunca ilerlerken röntgenleri alınır.

Bu prosedürün tehlikeli yönü ise geçici olarak kalpte meydana gelen ritim değişikliğidir. Buna ek olarak, boya, böbrek fonksiyonu düşük olan kişilerde böbrek hasarına yol açabilir.

MRI

MRI taramaları, iç yapıların görüntülerini oluşturmak için radyo dalgalarını ve güçlü bir manyetik alanı kullanır. MRI pahalı olduğu için, bu yöntem diğer testlerde kullanılan boyaların böbrekleri için zararlı olabileceği kişiler ve hamile kadınlar için ayrılır.

Tedavisi ve İlaçları Nelerdir?

Pulmoner embolide hemen uygulanan tedavi ciddi komplikasyonları veya ölümü önlemek için önemlidir.

İlaçlar

• Kan inceltici (antikoagülan). Bu ilaçlar, yeniden pıhtılaşma oluşmasını engeller, ancak bu ilaçların etkisini kullanmaya başladıktan bir süre sonra gösterebilir. Riskleri arasında ise diş eti kanaması ve vücutta kolay morarma olması olabilir.  
• Pıhtı çözücüler (trombolitikler). Pıhtılar kendi başlarına yok olmazken, bu pıhtıların çözülmesine yardımcı olan ilaçlar mevcuttur. Genellikle yaşamı tehdit eden durumlara ayrıldığı için, bu ilaçlar ani ve şiddetli kanamaya neden olabilir.

Cerrahi ve Diğer Prosedürler

• Pıhtı çıkartma. Eğer akciğerinizde çok büyük bir pıhtı varsa, doktorunuz kan damarları boyunca ince, esnek bir tüp yoluyla alınmasını tavsiye edebilir.
• Damar filtresi. Bir kateter, ayaklarınızdan kalbin sağ kısmına yol alan ana damara bir filtre yerleştirmek için kullanılabilir. Bu filtre ciğerlerinize doğru gitmekte olan pıhtıları engelleyebilir.  Bu ilaçlar, antikoagülan ilaçları kullanamayan veya bu tip ilaçlar yeterli olmayan ya da hızlı etki göstermeyen kişiler için kullanılır. Ucunda filtre bulunan bir katater, genelde boyundaki bir damara eklenir.  

Nasıl Korunulur?

Bacaklarda derin venlerde pıhtılaşmasının önlenmesi (derin ven trombozu), pulmoner embolinin önlenmesinde yardımcı olur.

• Antikoagülanlar. Antikoagülanlar, ameliyat öncesi ve sonrası pıhtılaşma riski taşıyan kişilere verilir.
• Dereceli kompresyon çorapları. Kompresyon çorapları sürekli olarak bacaklarınızı sıkar, damarlarınıza yardımcı olur ve bacak kaslarınızda kanın daha etkili bir şekilde hareket etmesini sağlar. Bu çoraplar, genel cerrahiden sonra kanı durgunlaşmadan uzak tutmak için, güvenli, basit ve ucuz bir yol sunar.
• Pnömatik kompresyon. Otomatik olarak içerisine hava alır ve her birkaç dakikada havayı boşaltmasıyla masaj yapar ve bacaklarınızdaki damarları sıkıştırır. Böylece bacaklarınızda kan dolaşımı hızlanır.
• Fiziksel aktivite. Ameliyat sonrası hareket etme, pulmoner emboliyi önlemede ve genel olarak iyileşme sürecini hızlandırmada yardımcı olabilir. Ameliyat günü bile olsa, hemşirenizin sizi hareket ettirmek için zorlamasındaki ana nedenlerden biridir.

Seyahat Esnasında Korunma

Seyahat ederken pıhtılaşma görülme riski düşüktür, ancak seyahat miktarı arttıkça artar.Eğer kan pıhtılşaması için risk faktörleri taşıyorsanız ve seyahat hakkında endişeleriniz varsa, doktorunuzla görüşün. Doktorunuz size şu yöntemleri önerebilir:

• Oturmanıza ara verin. Saatte bir defa uçak kabini boyunca hareket edin. Eğer araba kullanıyorsanız, her saat başı mola verin ve birkaç defa arabadan inerek hareket edin. Birkaç diz hareketi yapın.
• Koltuğunuzda hareket edin. Bileklerinizi bükün ve uzatın veya ayaklarınızı önünüzdeki oturağa doğru itin veya ayaklarınızı parmak ucunda kaldırıp indirmeyi deneyin. Ve uzun süre bacak bacak üzerine atarak oturmayın.
• Bol bol sıvı için. Su, ortaya çıkan kan pıhtılaşmalarına neden olan dehidrasyonu önlemek için en iyi sıvıdır. Sıvı kaybına yol açan alkolden kaçının.
• Destek çorap giyin. Doktorunuz bacağınızdaki kan akışını desteklemek için bu yöntemi tavsiye edebilir. Neyse ki, kompresyon çorapları artık anneannenizin çoraplarına benzemekten çıktı. ☺