Anksiyete Bozuklukları Nedir? Kaygı yaşamın bir parçasıdır. Kaygı duymak bir tehlikeye karşı sizi uyardığı zamanlarda, yararlı bile olabilir. Ama bazı insanlar için kaygı duymak; okul, iş, uyku gibi günlük aktiviteleri engeller. Bu tür kaygılar, hayatla olan ilişkinizi bozabilir, keyfinizi kaçırabilir. Zaman içinde sağlık sorunları ve diğer sorunlara yol açabilir.
Bazı durumlarda kaygı tedavi gerektiren bir ruh sağlığı durumudur. Örneğin, yaygın anksiyete bozukluğu kalıcı olan küçük veya büyük endişelerle karakterize edilir. Diğer anksiyete bozukluklarının (panik rahatsızlıkları, obsesif-kompulsif bozkluk ve post-travmatik stres bozukluğu gibi) daha özel belirtileri vardır. Bazen, anksiyete tedavi gerektiren bir sağlık durumundan kaynaklanabilir.
Hangi tür anksiyeteye sahip olursanız olun, yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavileri veya danışmanlıkla (veya bu yaklaşımların hepsi bir arada uygulanarak) yardımcı olunabilir.
Anksiyete Belirtileri
- Endişeli hissetme
- Güçsüz hissetmek
- Kalp atım hızının artması
- Kötü şeyler olacağına dair içinde bir olması
- Normalden daha hızlı nefes alıp vermek
- Terleme
- Titreme
- Zayıf ve yorgun hissetmek
Birçok çeşit anksiyete çeşidi bulunmaktadır:
Panik atak; birden ortaya çıkabilir ve endişe ve korku duymaya neden olur. Nefes kesilmesi, göğüs ağrısı ve kalp çarpıntısı görülebilir. Boğuluyormuş hissi yaratabilir.
Agorafobi; alan korkusudur. Köşeye sıkışmış ya da yardıma ihtiyaç duyulunan bir ortamda ya da durumda panikleme olarak görülür.
Belirli fobiler; belirli bir objeye ya da duruma maruz kalınca kendini gösteren bir kaygı türüdür. Bundan kaçınılmaya çalışılır. Korkular bazı insanlarda panik atağa sebep olabilir.
Sosyal fobi; sosyal ortamlarda bulunma, eleştiriye maruz kalmaktan kaygı duyma durumudur.
Saplantı-zorlantı bozukluğu; ısrar, tekrarlanan, istemsiz bir şekilde bilince vuran düşünceler, karşı konulamaz istekler duyulmasıdır. Takıntılı ve zorlantılı olma durumudur.
Travma sonrası stres bozukluğu; travmatik olayın tekrar yaşanıyormuş gibi hissedilmesi durumudur. O olayı hatırlatacak şeylerden kaçmaya çalışılır ve bu konuda hassas hissedilir.
Akut stres bozukluğu; belirtileri travma sonrası stres bozukluğunun belirtilerine benzerlik gösterir. Travmatik bir olay sonraki ortaya çıkabilir.
Yaygın anksiyete bozukluğu; en az 6 ay boyunca ısrarcı ve aşırı kaygı hissedilmesi ve endişelerin olmasıdır. Bu tarz olan anksiyete genelde erken yaşlarda başlar. Depresyon ile beraber de görülebilir.
Sağlık durumundan dolayı olan anksiyete; öne çıkan belirtileri fiziksel sağlık durumudur. Ayrılık anksiyete bozukluğu; ailelerin ayrılmasıyla beraber görülen bir çocukluk kaygısıdır.
Eğer;
- Çok fazla kaygılanıyorsanız ve bu sizin işinizi, ilişkilerinizi ve yaşamınızı etkiliyorsa,
- Depresyonda hissetmek ve alkol ya da ilaç kullanımı bağımlılığınız varsa,
- Fiziksel sağlık probleminizle alakalı olduğunu düşünüyorsanız,
- İntihara yönelik davranışlarınız ve düşünceleriniz varsa,
mutlaka doktora görünmelisiniz.
Anksiyetenin Nedenleri
Birçok ruh sağlığı durumlarında olduğu gibi, anksiyete bozukluğunun de nedeni kesin olarak anlaşılamamıştır. Travmatik olaylar gibi hayat deneyimleri, endişeli olma eğilimi olan kişilerde anksiyeteyi tetikleyebilir. Kalıtsallıkta başka bir faktördür.
Tıbbi Nedenleri
Bazı kişilerde anksiyete altta yatan bir sağlık sorunuyla ilişkilidir. Bazı durumlarda, anksiyete belirtileri ve bulguları, tıbbi hastalığınız olduğunun ilk göstergeleridir. Doktorunuz anksiyetenizin tıbbi bir nedeni olduğundan şüphelenirse, problemin nedenini bulmak için testler isteyebilir. Anksiyete ile bağlantılı olabilecek fiziksel sorunlar şunlardır:
- Kalp hastalığı
- Diyabet
- Tiroid sorunları(hipotiroid veya hipertiroid)
- Astım
- Alkol yoksunluğu
- Kas krampları veya spazmları
- ‘Savaş ya da kaç’ hormonları üreten nadir tümörler
Anksiyetenin altta yatan bir tıbbi duruma bağlı olması şu gibi durumlarda daha olasıdır:
- Anksiyete belirtileriniz 35 yaş sonra başlamış ise
- Kan bağınız olan birinde anksiyete yok ise (ebeveyn ya da kardeş gibi)
- Çocukken anksiyeteniz yok ise
- Hayatınızda anksiyeteyi tetikleyecek önemli bir olay meydana gelmemiş ise
- Panik gibi duyguları tedavi etmek için kullanılan ilaçlar (benzodiazepinler), anksiyete semptomplarınızı hafifletmiyorsa
Anksiyetenin Risk Faktörleri
Anksiyete bozukluğu riskini arttıran faktörler:
- Cinsiyet : Bayanlarda anksiyete bozukluğu tanısı erkeklere göre daha fazladır.
- Çocukluk travması : İstismar, travma veya travmatik olaylara tanıklık etmek, çocuklarda anksiyete bozukluğunun gelişmesi riskini attırır.
- Bir hastalık nedeniyle stres: Sağlık sorunları ya da ciddi hastalıkları olan kişilerde, tedavi ve sağlık durumunun gelecek yaşantısına etkisi gibi düşünceler kaygılara neden olabilir.
- Stres birikmesi: Büyük bir olay ya da küçük stresli yaşam durumlarının üst üste gelmesi kaygıyı tetikleyebilir. (örneğin; mali ya da ailede birinin ölümü hakkında devam eden endişe)
- Kişilik: Bazı kişilik tiplerine sahip kişiler, diğerlerine göre daha fazla anksiyete bozukluğu riskine sahiptir. Buna ek olarak, bazı kişilik bozuklukları da kaygı bozukluklarıyla ilişkili olabilir.
- Uyuşturucu ya da alkol: Uyuşturucu ya da alkol kullanımı veya bağımlılığı anksiyeteye neden olabilir ve kötüleşmesine neden olabilir.
Anksiyetenin Komplikasyonları
Anksiyete sizi normalden daha kaygılı yapacaktır. Ruhsal ve fiziksel sağlık durumlarının kötüye gitmesine yol açabilir:
- Depresyon
- Madde bağımlılığı
- Uykusuzluk
- Sindirim problemleri
- Baş ağrıları
- Diş gıcırdatma
Anksiyetenin Teşhisi
Bir anksiyete bozukluğunun teşhisine yardım etmek ve diğer durumları elemek için doktorunuz size psikolojik bir sağlık anketi doldurtabilir. Doktorunuz muhtemelen anksiyetenizin bir sağlık sorunuyla ilişkili olup olmadığını anlamak için fiziksel bir muayene yapabilir.
Anksiyete bozuklukları genellikler diğer ruh sağlığı sorunlarıyla birlikte ortaya çıkabilir, bu da tanı ve tedavinin daha zor olmasına neden olabilir. (Depresyon ya da madde bağımlılığı gibi)
Anksiyete Tedavisi ve İlaçlar
Anksiyete ilerlediğinde ve hayatınızı aksatmaya başladığında ya panik atak olabilir ya da iyileşme yönünde ilerleme kaydedilmez. Bunun sona ermesi için tedavi olmanız gerekebilir. İki ana tedavisi vardır: davranış terapisi ve ilaç kullanımı. En çok yarar ikisi bir arada uygulandığında görülür. Hangi terapinin sizin için daha uygun olduğu denemelerle anlaşılabilir.
Psikoterapi
Terapist ile çalışarak davranış terapisi ya da psikolojik danışmanlık yapılmasıdır. Kaygıyı azaltmak hedeflenir. Etkilidir.
Zihinsel davranış terapisi anksiyete için en etkili psikoterapidir. Kısa dönemli tedavide zihinsel davranış terapisi kaygıdan dolayı kaçındığınız aktiviteleri tekrar yapabilmeniz için belirli özellikleri öğretme üzerine odaklıdır.
İlaçlar
Antidepresanlar: Beyinde anksiyetede rol oynayan kimyasalların aktivitesini etkiler.
- Prozac, Tofranil, Paxil, Zoloft, Effexor, XR, Celexa, Lexapro
Buspiron: Antidepresanlarda olduğu gibi tam etki göstermesi için birkaç hafta geçmesi gerekmektedir.
Benzodiazepinler: Bazı durumlarda doktorunuz rahatlamanız için bu tür sedatif ilaçları verebilir.
- Xanax, Niravam, Librium, Klonopin, Valium, Ativan
Genelde sadece akut anksiyetenin etkisini azaltması için kısa dönemde kullanılır çünkü alışkanlık yapmaktadırlar. Eğer alkol ve uyuşturucu sorununuz varsa bu ilaçlar iyi bir seçim olmayacaktır.
Yaşam Tarzı
Psikotrapi ve ilaçların yanı sıra yaşam tarzı da tedavide etkili olabilir:
Fiziksel olarak aktif olun: Rutinden kaçının. Egzersiz yapmak stresi azaltır, modunuzu artırırır ve sağlıklı kalmanızı sağlar. Aktivitelerinizin miktarını yavaş yavaş arttırmaya başlayın.
Alkolden ve diğer sedatiflerden kaçının: Kaygıyı kötüleştirirler.
Sigara içmeyi ve kahve tüketmeyi bırakın: Nikotin ve kafein kaygıyı arttırır.
Rahatlama tekniklerini kullanın: Meditasyon ve yoga teknikleri kaygıyı azaltır.
Uykuya öncelik verin: Yeteri miktarda kaliteli uyku uyuyun. İyi uyuyamıyorsanız doktora başvurun.
Sağlıklı beslenin: Sebze, meyve, balık ve tam tahıllılar ağırlıklı beslenmek anksiyeteyi azalttığı düşünülmektedir. Kızarmış, yağlı ve işlenmiş besinlerden kaçının.
Destek ve Başa Çıkma
Anksiyete bozukluğuyla başa çıkmak için şunları yapabilirsiniz:
- Kaygı sorununuzla ilgili daha fazla bilgi edinin. Doktorunuzla konuşun. Özel durumunuza neyin neden olduğunu ve sizin için en iyi tedavinin ne olabileceğini öğrenin.
- Tedavi planınıza sadık kalın. İlaçlarınızı söylendiği şekilde alın. Randevularılarınıza gidin. Tutarlı olamanız büyük bir değişiklik yaratabilir, özelliklede ilaçlar söz konusu olduğunda.
- Harekete geçin. Endişenize neyin sebep olduğunu bulmak için bir uzmanla çalışın. Örneğin, mali kaygınız varsa, uygulanabilir bir bütçe planlaması yönünde birlikte fikir alışverişinde bulunun.
- Ailenizi dâhil edin. Herhangi bir hastalıkta olduğu gibi aile üyelerinizden yardım ve destek isteyin.
- Bir anksiyete destek grubuna katılın. Yalnız değilsiniz unutmayın. Destek grupları size; anlayış, şefkat ve ortak deneyimler sunar.
- Sosyalleşin. Endişenin sizi sevdiklerinizden ve yaptığınız faaliyetlerden izole etmesine izin vermeyin. Sosyal etkileşimler ve değer verdiğiniz kişilerle iletişimler endişenizi azaltabilir.
- Döngüyü kırın. Endişeli hissettiğinizde, zihninizin başka bir şeye yoğunlaşması için yürüyüş yapın ya da farklı bir hobiyle ilgilenin.
- Bırakın gitsin. Geçmişe ait endişeleriniz üzerinde durmayın. Değiştirebileceğiniz şeyleri değiştirin ve geçmişte kalanlardan ders çıkarın.
Önlem
Anksiyete bozukluğunun gelişmesinde ilk etapta, nedenin ne olduğunu kesin olarak tahmin etmenin bir yolu yok, fakat endişeli iseniz semptomların etkisini azaltmak için şunları yapabilirsiniz:
- Erken yardım alın. Diğer birçok ruhsal sağlık sorunları gibi, anksiyete de gerekli yardımı zamanında almayıp beklerseniz zor tedavi edilir.
- Bir günlük tutun. Kişisel yaşamınızı takip etmek size ve doktorunuza, kaygı sorununun temelini ve nelerin sizi daha iyi hissettirdiğini bulmaya yardımcı olabilir.
- Zaman yönetimi teknikleri öğrenin. Zamanınızı ve enerjinizi nasıl doğru kullanacağınızı öğrenerek anksiyete azaltılabilir.
- Alkol ve uyuşturucu kullanmaktan kaçının. Alkol ve uyuşturucu kullanımı anksiyeteye neden olabilir ve kötüleştirebilir. Eğer, bu maddelerden herhangi birine bağımlıysanız, bıraktığınız zaman endişe yaşayabilirsiniz. Eğer kendi başınıza bırakamıyorsanız, doktorunuza ya da bir destek grubundan yardım alın.
