Yanık Nedir? Yanıklar küçük(minör) sağlık problemleri ya da hayati tehlike içeren acil durumlar olabilir. Birçok şiddetli yanık elektrikten veya kimyasal maddelerden kaynaklanır. Çocuklarda en çok rastlanan yanıklar kaynar sıvılardan kaynaklanmaktadır.
Güneş yanıkları ve kaynar sıvılardan oluşan küçük yanıklar evde tedavi edilebilir fakat derin yanıklar veya geniş bölge yanıkları acil müdahale gerektirir. Şiddetli yanıklarda özel yanık ünitelerinde tedavi gerekir. Büyük yaralarda deri nakli gerekli olabilir.
Birçok yanıkta ilk yapılacak şey, yanan bölgeye soğuk su uygulamaktır. Buz kullanılması tavsiye edilmez çünkü yanan dokuya ek bir zarar verebilir.
Yanık Belirtileri
Yanıklar deriyi üniform bir şekilde etkilemez, bir yara farklı derinliklerde olabilir. Küçük yanıkları ve daha ciddi yanıkları birbirinden ayırt etmek için dokuya verdiği zarara göre derecelendirme yapılır. Yanıklar 4 derecede sınıflandırılır:
• Birinci derece yanık: Bu minör yanık cildin sadece dış katmanını etkiler(epidermis). Kızarıklık ve acıya sebep olur ve genellikle ilk yardım ile birkaç gün ya da 1 hafta içerisinde iyileşir Güneş yanığı buna klasik bir örnektir.
• İkinci derece yanık: Bu yanıklar epidermisi ve derinin ikinci katmanını(dermis) etkiler ve kızarıklığa, acıya ve kabarmaya neden olur. İkinci derece yanık ıslak ve nemli gözükür. Yanan bölge su toplayabilir ve acı şiddetli olabilir. Derin ikinci derece yanıklar yara izi oluşmasına sebep olabilir.
• Üçüncü derece yanık: Dermisin altındaki yağlı tabakaya ulaşan yanıklar üçüncü derece yanık olarak adlandırılır. Deri sert, beyaz, kayışımsı, bronz görünebilir. Üçünci derece yanık sinirlere zarar verebilir ve hissizliğe yol açabilir.
• Dördüncü derece yanık: Kas, kemik gibi deri altındaki yapıları etkiler ve yanıkların en şiddetli olan formudur. Deri kararmış veya kavrulmuş gibi gözükebilir. Eğer sinir hasarı azımsanmayacak kadarsa, acı dahi duyulmayabilir.
Yanık Nedenleri
Yanmaya neden olabilecek maddeler:
• Ateş
• Sıcak su veya buhar
• Sıcak metal, cam veya başka maddeler
• Elektrik akımı
• X-ray radyasyonu veya kanser tedavisi için kullanılan radyasyon tedavisi
• Güneş ışığı veya ultraviyole ışık
• Güçlü asit, tiner veya gazolin gibi kimyasallar
Yanık Komplikasyonları
Derin veya geniş yanıklar birçok komplikasyona yol açabilir:
• Enfeksiyon: Yanıklar deriyi bakteriyel enfeksiyona hassas hale getirebilir ve sepsis denilen kan dolaşımında ilerleyen ve bütün vücudu etkileyen, hayati tehlike içeren enfeksiyona yol açabilir. Sepsis şoka ve organ yetmezliğine yol açabilecek çok hızlı ilerleyen ve hayati tehlike içeren bir enfeksiyondur.
• Düşük Kan Hacmi (hipovolemi): Yanıklar kan damarlarında zarar verebilir ve sıvı kaybına yol açabilir. Kan ve sıvı kaybı kalbin vücuda yeterli kan pompalamasını engelleyebilir.
• Beden ısısın düşmesi(hipotermi): Deri vücut ısısının korunmasına yardımcı olur, derinin büyük bir kısmı zarar görürse vücut ısı kaybeder. Bu durum hipothermi riskini arttırır.
• Nefes alıp vermede problemler: Sıcak hava ya da duman solumak, solunum yolunda yanmaya yol açabilir ve nefes alıp vermede sorun oluşabilir. Duman solumak akciğerlere ve solunuma büyük zarar verebilir.
• Yara oluşumu: Yanma sonrası yara izi ve keloid oluşabilir.
• Kemik ve eklem problemleri: Derin yanıklar kemiklerin ve eklemlerin hareketlerini engelleyebilir. Yara dokusu kontraktüre neden olabilir, deri, kas veya tendonlar kısalır, sıkılaşır ve eklemlerin kalıcı olarak pozisyonu bozulur.
Yanık Tedavisi ve İlaçları
Birinci derece yanıkları ve küçük(minör) ikinci derece yanıkları evde reçetesiz satılan ilaçlar veya aloe ile tedavi edebilirsiniz. Küçük yanıklar genellikle birkaç hafta içerisinde iyileşir. Orta derece, şiddetli veya geniş çaplı yanıklarda ve bu yanıklarda elleriniz, ayaklarınız, kasıklarınız veya yüzünüz etkilenmiş ise acil tedaviye başvurun.
1. İlaçlar
Yanığın şiddetine göre, ihtiyacınız olabilecekler:
• Damar içine etki eden sıvılar: Dehidrasyonu ve organ yetmezliğini engellemek amacıyla serum bağlanabilir.
• Ağrı kesiciler: Yanıkların tedavisi çok acı verici olabilir. Birçok durumda, morfin gerekir. Sakinleştiriciler yardımcı olabilir.
• Yanık kremleri: Yanığı nemli tutmak, acıyı azaltmak, enfeksiyondan korumak ve iyileşmeyi hızlandırmak amacıyla çeşitli yanık kremleri kullanılabilir.
• Antibiyotikler: Enfeksiyon gelişmesi durumunda antibiyotik kullanılabilir.
• Tetanos aşısı: Yanmadan sonra tetanos aşısı önerilebilir.
2. Fiziksel Terapi
Eğer yanık büyükse ve herhangi bir eklemi kapsıyorsa, derinizi esnetmek amacıyla fiziksel tedavi gerekebilir, böylelikle eklemeleriniz esnek kalabilir. Yine farklı egzersizler kas gücünü arttırabilir.
3. Cerrahi ve diğer işlemler
Bazı durumlarda, aşağıdaki bir ya da birkaç işleme gerek duyabilirsiniz:
• Soluma cihazı: Eğer yüzünüz veya boynunuz yandıysa boğazınız şişebilir. Bu durumda nefes alıp vermeyi sağlamak için soluk borusuna bir tüp yerleştirilir.
• Beslenme sondası: Vücudunuz yanıkları tedavi etmek amacıyla çok yoğun çalışmaya başlar. Yeterli derecede beslenmeyi sağlamak için, burundan mideyi besleyen bir beslenme sondası yerleştirilebilir.
• Dekompresyon: Yanıktan oluşan kabuk, eklemli bir organı çevrelerse, kabuk sıkılaşıp kan dolaşımını kesebilir. Göğsün tamamını kapsayan bir kabuk oluşumu nefes almayı zorlaştırabilir. Kabuğu birkaç parçaya ayıracak şekilde kesmek baskıyı azaltabilir.
• Yeniden yapılanma: Plastik cerrahi yaraların görünümünü ve eklemlerin esnekliğini iyileştirebilir.
Yaşam tarzı ve evde tedavi
Birinci derece yanık ve küçük(minör) ikinci derece yanıklarda şu adımlar tavsiye edilir:
• Yanığı soğutun: Yanan bölgeye 15-30 dakika boyunca soğuk su uygulayın. Buz ya da donmuş su kullanmayın. Yanığa buz koymak yaraya daha fazla zarar verebilir.
• Yarayı temizleyin: Yarayı temizlemek için su ve sabun kullanın. Herhangi bir parçacık varsa nazikçe yaradan çıkartın. Eğer su baloncukları oluşuyorsa, patlatmayın.
• Losyon veya nemlendirici uygulayın: Acıyı yatıştırmak ve duruluğu önlemek için anestezik krem ve aloe jel kullanın.
• Yanığı kapatın: Steril gazlı bezle bölgeyi çok sıkmayacak şekilde sarın.
• Ağrı kesici kullanın
Korunma
Evde yanık risklerini azaltmak için:
• Ocağı kesinlikle açık bırakıp terketmeyin
• Elleri ve dirsekleri kaplayacak ocak eldiveni kullanın
• Sıcak su veya sıvıları çocuklardan ve evcil hayvanlarınızdan uzak tutun.
• Isıtıcıları yanabilecek maddelerden uzak tutun.
• Sigara kullanıyorsanız ev içerisinde sigara kullanmaktan kaçının.
• Duman detektörü kullanın.
• Kimyasalları, çakmakları ve kibritleri çocuklardan uzak tutun.
